Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi
Çocuk Eğitimi Uygulama ve Araştırma Merkezi
Dijital çağda ebeveynlik, önceki kuşakların karşılaşmadığı yeni sorumluluklar ve belirsizlikler barındırıyor. Akıllı telefonlar, sosyal medya platformları ve çevrimiçi paylaşım kültürü, çocukların hayatlarını daha küçük yaşlardan itibaren görünür hâle getiriyor. Günümüzde sosyal medya kullanımı, ebeveynliğin doğal bir uzantısı haline geldi. İngilizce “sharing” (paylaşım) ve “parenting” (ebeveynlik) kelimelerinin birleşimiyle ortaya çıkan “Sharenting” (Paylaşan Ebeveynlik), ebeveynlerin çocuklarının fotoğraflarını, videolarını veya kişisel bilgilerini online platformlarda paylaşma pratiğini ifade ediyor (Conti et al., 2024; Fox & Hoy, 2019; Gatto et al., 2024).
Bu davranış genellikle iyi niyetle, gururla ve destek arayışıyla yapılsa da, çocuklarımızın uzun vadeli dijital güvenliği ve mahremiyeti açısından göz ardı edilmemesi gereken ciddi riskler taşıyor. Araştırmalar, ebeveynlerin büyük bir çoğunluğunun (örneğin bir çalışmada %67.2si) çocuklarıyla ilgili içerikleri aktif olarak paylaştığını gösteriyor (Kılıç et al., 2024). Ancak paylaşım yapan ebeveynlerin yasal mevzuat ve riskler konusunda bilinç düzeyinin düşük olduğu saptanmıştır (Conti et al., 2024; Gatto et al., 2024).
Ebeveynler, sosyal medyada çocuklarına dair içerik paylaşarak çeşitli ihtiyaçlarını karşılarlar. Bu davranışın temelinde, özellikle yeni ebeveynlik döneminde yaşanan yalnızlık ve izolasyon hissiyle başa çıkma ve diğer ebeveynlerle bağlantı kurarak deneyim ve tavsiye alma gibi sosyal destek arayışları yer alır (Briazu et al., 2021; Fox & Hoy, 2019; Walrave et al., 2022). Ebeveynler, çocuklarının gelişimindeki önemli anları paylaşarak gurur duyma ve çocuklarının büyüme sürecini kronolojik olarak belgeleme gibi pratik nedenlerle hareket ederler. Bazı ebeveynler için bu, bilinçli bir imaj yönetimi faaliyeti olup, online ortamda “iyi ebeveyn” ve “mutlu, sağlıklı çocuk” imajı sergileme arzusunu da barındırır (Fox & Hoy, 2019; Walrave et al., 2022).
İyi niyetle yapılan paylaşımlar, çocuklar için kısa ve uzun vadede ciddi risklere yol açabilmektedir. En önemli risk, çocukların, paylaşımların sonuçlarını anlayacak yaşta olmamaları nedeniyle rıza göstermeden dijital bir kimliğin oluşturulması ve temel mahremiyet haklarının ihlal edilmesidir. İnternete yüklenen içerikler silinse bile kalıcı olmakta, bu da çocuğun gelecekteki kariyerini, sosyal ilişkilerini ve öz saygısını olumsuz etkileyebilecek bir dijital ayak izi bırakmaktadır (Briazu et al., 2021; Conti et al., 2024; Gatto et al., 2024; Walrave et al., 2022). Çocuğun tam adı, doğum tarihi, adresi, okulu gibi kişisel bilgilerin paylaşılması, ileride kimlik dolandırıcılığı riskini artırmaktadır. En dramatik sonuçlardan biri ise, paylaşılan çocuk fotoğraflarının cinsel istismar sitelerinde veya pedofili ağlarında kötü niyetli kişilerce kullanılmasıdır. Bu durum, çocuğun çevrimiçi ortamda cinsel sömürüye karşı savunmasız kalmasına neden olmaktadır (Conti et al., 2024; Fox & Hoy, 2019; Gatto et al., 2024). Ayrıca, çocuğun utanç duyacağı (banyo fotoğrafları, ağlama krizleri, özel sağlık bilgileri gibi) içeriklerin paylaşılması, ileride akran zorbalığına (cyberbullying) veya duygusal zarara yol açabilmektedir. Ebeveynler, bir fotoğraf veya video paylaşıldıktan sonra içeriğin kimler tarafından kullanılacağı üzerindeki kontrolü kaybetmekte, bu da aile üyeleri arasında paylaşım kurallarının ihlali (mahremiyet türbülansı) gibi sorunlara neden olabilmektedir.
Ebeveynlik deneyimini paylaşırken riskleri en aza indirmek için "Mindful Sharenting" (Bilinçli/Farkında Paylaşım) stratejileri uygulanabilir. Bu yaklaşım, paylaşımın faydalarından yararlanırken, aynı zamanda riskleri bilinçli olarak yönetmeyi amaçlar. İlk olarak, Görsel Kontrol esastır. Tanınabilir fotoğraflar paylaşmaktan kaçınılmalı, bunun yerine çocuğun yüzünü emoji ile kapatma, bulanıklaştırma veya sadece elleri/ayakları gibi vücut bölümlerini gösteren fotoğraflar kullanma gibi yöntemler tercih edilmelidir (Conti et al., 2024; UNICEF, 2024; Walrave et al., 2022). İkinci olarak, Gizlilik Ayarları ve Platform Seçimi kritik öneme sahiptir. Sosyal medya hesaplarının gizlilik ayarları yalnızca çok yakın kişilerle sınırlandırılmalı ve tanınabilir fotoğraflar, WhatsApp grupları veya özel sosyal medya hesapları gibi kapalı platformlarda paylaşılmalıdır (Ammari et al., 2015; Briazu et al., 2021; Conti et al., 2024; Walrave et al., 2022). Ayrıca, Hassas Bilgilerden Kaçınma temel bir kural olmalıdır; çocuğun tam adı, doğum tarihi, adresi, okulu veya konumu belirten etiketlerden kaçınılmalı; utanç verebilecek, banyo veya çıplaklık içeren fotoğraflardan kesinlikle kaçınılmalıdır (Ammari et al., 2015; Briazu et al., 2021; Fox & Hoy, 2019; Gatto et al., 2024; UNICEF, 2024). Çocuklar büyümeye başladıklarında (9-10 yaşlarından itibaren), onlar hakkında paylaşım yapmadan önce Rıza ve Katılım ilkesi gereği izin alınmalı ve onlara danışılmalıdır (Conti et al., 2024; Kılıç et al., 2024; UNICEF, 2024; Walrave et al., 2022). Son olarak, Aile İçi Kural Koyma yoluyla eş ve diğer aile üyeleriyle neyin, nerede ve kiminle paylaşılacağına dair açık ve net kurallar belirlenmeli ve bu kurallar üzerinde fikir birliği sağlanmalıdır (Ammari et al., 2015; Walrave et al., 2022).
Sharenting riskleri konusunda ebeveynlerin bilinçlendirilmesi yalnızca ailenin değil, tüm toplumun sorumluluğundadır. Ebeveynlerin büyük bir kısmının (%93) sharenting ile ilgili yasal düzenlemelerden ve risklerden habersiz olduğu göz önüne alındığında, profesyonel rehberlik hayati önem taşımaktadır. Pediatristler, hemşireler ve önleyici sağlık profesyonelleri, ebeveynlerin çevrimiçi paylaşım riskleri konusundaki farkındalığını artırmada merkezi bir rol oynamalıdır. Rutin kontroller sırasında, ebeveynlerin sosyal medya kullanım alışkanlıklarına değinilmeli ve çocukların çevrimiçi mahremiyetini korumaya yönelik dijital okuryazarlık ve sorumlu kullanım konularında rehberlik edilmelidir. Ayrıca, bilimsel derneklerin ebeveynleri eğitmek için dijital ve basılı materyallerle hızlı ve etkili bir yanıt vermesi gerekmektedir. Eğitimciler ve okullar ise, riskleri azaltmada en etkili çözümün dijital farkındalık ve geliştirilmiş eğitim olduğunu unutmamalı, çocuklara ve ailelere yönelik güvenli internet kullanımı eğitimlerini önceliklendirmelidir. Sonuç olarak, çocukların mahremiyetini korumak için ailelerin, çocuklarının gelişimini paylaşma konusundaki doğal istekleri ile buna eşlik eden risklerin farkındalığı arasında bir denge kurmaları sağlanmalıdır.
Unutmayalım ki; Dijital çağda çocuklarımızın haklarını korumak, onlara güvenli bir çevre sunmanın yanı sıra kontrol edebilecekleri bir gelecek armağan etmek demektir.
Ammari, T., Kumar, P., Lampe, C., & Schoenebeck, S. (2015). Managing children’s online identities: How parents decide what to disclose about their children online. Conference on Human Factors in Computing Systems - Proceedings, 2015-April. https://doi.org/10.1145/2702123.2702325
Briazu, R. A., Floccia, C., & Hanoch, Y. (2021). Facebook sharenting in mothers of young children: The risks are worth it but only for some. Technology, Mind, and Behavior, 2(4). https://doi.org/10.1037/tmb0000051
Conti, M. G., Del Parco, F., Pulcinelli, F. M., Mancino, E., Petrarca, L., Nenna, R., Di Mattia, G., Matera, L., La Regina, D. P., Bonci, E., Caruso, C., & Midulla, F. (2024). Sharenting: characteristics and awareness of parents publishing sensitive content of their children on online platforms. Italian Journal of Pediatrics, 50(1), 135. https://doi.org/10.1186/s13052-024-01704-y
Fox, A. K., & Hoy, M. G. (2019). Smart Devices, Smart Decisions? Implications of Parents’ Sharenting for Children’s Online Privacy: An Investigation of Mothers. Journal of Public Policy and Marketing, 38(4). https://doi.org/10.1177/0743915619858290
Gatto, A., Corsello, A., & Ferrara, P. (2024). Sharenting: hidden pitfalls of a new increasing trend– suggestions on an appropriate use of social media. In Italian Journal of Pediatrics (Vol. 50, Issue 1). https://doi.org/10.1186/s13052-024-01584-2
Kılıç, S., Orhan Kılıç, B., Gül Ateş, E., Çullas Ilarslan, N. E., Konuksever, D., & Ulukol, B. (2024). Exploring the Depths of Sharenting: Unveiling the Impact of Sociodemographic Factors and Internet Addiction. Journal of Pediatric Health Care, 38(5), 643–650. https://doi.org/10.1016/j.pedhc.2024.05.011
UNICEF. (2024). Paylaşan ana-babalık (“sharenting”) hakkında bilmeniz gerekenler. https://www.unicef.org/turkiye/hikayeler/paylaşan-ana-babalık-sharenting-hakkında-bilmeniz-gerekenler
Walrave, M., Verswijvel, K., Ouvrein, G., Staes, L., Hallam, L., & Hardies, K. (2022). The Limits of Sharenting: Exploring Parents’ and Adolescents’ Sharenting Boundaries Through the Lens of Communication Privacy Management Theory. Frontiers in Education, 7. https://doi.org/10.3389/feduc.2022.803393