Çocuk Haklarının 15. Maddesi: Grup Kurma ya da Katılma 

Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin 15. maddesi, her çocuğun barışçıl şekilde bir araya gelme ve örgütlenme hakkını güvence altına alır. Bu hak, çocukların sosyal gruplara katılması ile birlikte, topluluk oluşturma, dayanışma kurma, ortak hedefler etrafında birleşme ve toplumsal konular hakkında kolektif şekilde seslerini duyurmayı da içerir. Bu yönüyle Madde 15, çocukların toplumsal ve demokratik yaşama katılımının temel dayanaklarından biridir.

Araştırmalar, çocukların bir araya gelme ve örgütlenme özgürlüğünün onların sosyal gelişimini, özgüvenini ve liderlik becerilerini güçlendirdiğini göstermektedir (Lansdown, 2022; McMellon & Tisdall, 2020). Çocuklar gruplar içinde yalnızca kendilerini ifade etmeyi, tartışmayı, farklı görüşlerle karşılaşmayı ve ortak karar almayı öğrenirler. Bu süreç onların eleştirel düşünme becerilerini geliştirirken, toplumsal sorumluluk duygusunu da pekiştirir.

Günümüzde çocukların örgütlenme ve kolektif katılım hakkı dijital alanlarda da geniş bir şekilde kullanılmaktadır. Sosyal medya, çevrimiçi kampanyalar ve dijital gençlik platformları; çocukların güvenli biçimde bir araya gelerek dayanışma oluşturabilmeleri için önemli olanaklar sunar (Livingstone & Bulger, 2014; Hanna et al., 2023). Bununla birlikte çevrimiçi ortamlar, mahremiyet ihlalleri ve dijital şiddet gibi riskler barındırdığından devletlerin çocukların dijital katılımını hem desteklemesi hem de güvenli hâle getirmesi gerekmektedir.

Çocukların barışçıl toplantı ve örgütlenme hakkı, özellikle toplumsal hareketler bağlamında önemli bir görünürlük kazanmıştır. Tarihsel olarak çocuklar ve gençler birçok önemli protesto hareketinde aktif rol oynamıştır. Sanayi dönemi fabrika işçisi çocukların grevlerinden, 20. yüzyıl boyunca okul boykotlarına ve gençlik hareketlerine uzanan örnekler; çocukların kolektif eylem gücünün uzun bir geçmişi olduğunu gösterir (History Workshop, 2023). National Geographic’in aktardığı üzere, 1963 Birmingham Çocuklar Yürüyüşü, ABD’de sivil haklar mücadelesinin dönüm noktalarından biridir ve bu yürüyüşün ön saflarında çocuklar yer almıştır. Time dergisi ise 1960’lardan günümüze lise öğrencilerinin savaş karşıtı protestolardan silahsızlanma çağrılarına ve okul güvenliği talebine kadar birçok tarihi harekette kritik rol oynadığını vurgular.

Günümüzde de genç aktivizm dünya çapında yükseliştedir. Greta Thunberg’in 15 yaşında başlattığı “Fridays for Future” hareketi, milyonlarca çocuğun iklim grevleri için bir araya gelmesine zemin hazırlamıştır. Malala Yousafzai’nin çocuk yaşta kız çocuklarının eğitim hakkı için başlattığı mücadele, onu küresel bir barış ve eşitlik sembolü hâline getirmiştir. UNICEF'in listesine göre Khairul Nizam (çocuk işçiliğiyle mücadele), Mari Copeny (çevre adaleti), Bana Alabed (savaşın çocuklara etkisini duyurması) gibi çocuk aktivistler de hem örgütlenme hem de barışçıl protestonun etkisini güçlendiren önemli örneklerdir (UNICEF, 2025).

UNICEF (2024) verileri, günümüzde çocukların iklim krizi, ırkçılık, toplumsal cinsiyet eşitliği, savaş karşıtlığı ve eğitim hakkı gibi alanlarda giderek daha fazla örgütlendiğini göstermektedir. Bu protestolara katılım; çocukların kendi yaşamları üzerinde söz sahibi olmalarını, haklarının savunucusu olmalarını ve küresel sorunlara ilişkin farkındalık geliştirmelerini sağlar.

Bununla birlikte, çocukların protestolarda ve örgütlenmelerde karşı karşıya kalabileceği riskler de göz ardı edilmemelidir. Araştırmalar, çocuk protestocuların zaman zaman yetişkinler tarafından ciddiye alınmadığını veya güvenlik güçleri ve politik aktörler tarafından baskıya maruz kaldığını göstermektedir (Reynaert et al., 2009; Shpytalenko et al., 2024). Bu nedenle devletlerin çocukların barışçıl toplantı ve örgütlenme hakkını tanımanın yanı sıra, güvenli biçimde kullanılmasını da garanti etmesi gerekmektedir.

Sonuç olarak Madde 15, çocukların toplumsal değişimde aktif bir özne olma haklarını güvence altına alır. Çocuklar birlikte hareket ederek seslerini güçlendirir, toplumsal dayanışmayı öğrenir ve yaşadıkları dünyayı dönüştürme kapasitesini geliştirebilirler. Toplumların görevi ise, çocukların barışçıl şekilde bir araya geldikleri, fikirlerini özgürce ifade ettikleri ve güven içinde örgütlendikleri alanları korumak ve desteklemektir.

Kaynakça

Hanna, A., & Martinez Sainz, G. (2023). “I Will Not Stand Aside and Watch. I Will Not be Silent”: Claiming the Right to Freedom of Association and Peaceful Assembly through the #FridaysForFuture Movement. The International Journal of Children's Rights, 31(4), 811-840. https://doi.org/10.1163/15718182-31040002

Haworth-Booth, A. (2021, July 26). Children on strike. History Workshop. https://www.historyworkshop.org.uk/activism-solidarity/children-on-strike/

Lansdown, G. (2022, January). Article 15: The Right to Freedom of Association and Assembly. In Monitoring State Compliance with the UN Convention on the Rights of the Child (p. 85). https://doi.org/10.1007/978-3-030-84647-3_10

Livingstone, S., & Bulger, M. (2014). A global research agenda for children's rights in the digital age. Journal of Children and Media, 8(4), 317-335. https://doi.org/10.1080/17482798.2014.961496

McMellon, C., & Tisdall, E. K. M. (2020). Children and young people’s participation rights: Looking backwards and moving forwards. The International Journal of Children's Rights, 28(1), 157-182. https://doi.org/10.1163/15718182-02801002

Reynaert, D., Bouverne-de-Bie, M., & Vandevelde, S. (2009). A review of children’s rights literature since the adoption of the United Nations Convention on the Rights of the Child. Childhood, 16(4), 518-534. https://doi.org/10.1177/0907568209344270

Shpytalenko, G., Havrik, R., Vatras, V., Sabluk, S., & Andrukhiv, O. (2024). Safeguarding children's rights through international legal frameworks. Multidisciplinary Science Journal, 6. https://doi.org/10.31893/multiscience.2024ss0735

UNICEF. (2024). Youth, protests and the polycrisis. United Nations Children’s Fund. https://www.unicef.org/innocenti/media/7761/file/UNICEF-Innocenti-Youth-Protests-and-the-Polycrisis-%20report.pdf

UNICEF Australia. (2024). Five child activists you need to know. https://www.unicef.org.au/stories/five-child-activists-you-need-to-know

Dr. Öğr. Üyesi Sezen ÇİÇEK APAYDIN

23.11.2025