Çocuk Haklarının 7. Maddesi: İsim ve Uyruk

Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin 7. maddesi, her çocuğun doğumdan itibaren bir isme, bir vatandaşlığa ve bir kimliğe sahip olma hakkını güvence altına alır. Madde aynı zamanda çocuğun, mümkün olduğu ölçüde, ebeveynlerini bilme ve onların bakımından yararlanma hakkını da içerir. Bu haklar, çocuğun yalnızca tanınması için değil, yaşamının tüm aşamalarında diğer haklara erişebilmesi için bir temel oluşturur.

Doğumun hemen ardından yapılan kayıt işlemi, çocuğun varlığının resmi olarak tanınmasını sağlar. Kimliği tanınmayan veya kayıt altına alınmayan çocuklar, pek çok ülkede görünmez hâle gelmekte ve eğitim, sağlık, sosyal güvence gibi haklara erişimde ciddi engellerle karşılaşmaktadır. Ronen’in (2004) belirttiği gibi, doğum kaydı olmayan bir çocuk hukuken “yok” sayılabilmekte, bu nedenle erken yaşlardan itibaren sosyal dışlanma riski taşımaktadır. Doek (2006) ise doğum kaydı bulunmayan çocukların ceza yargılamalarında yetişkin muamelesi görebildiğini, sosyal hizmetlere erişemediğini ve sömürüye daha açık olduğunu vurgular.

Günümüzde dünya genelinde milyonlarca çocuk hâlâ doğum kaydı olmadan yaşamaktadır. Bu durum özellikle yoksul bölgelerde, kırsal alanlarda, çatışma bölgelerinde ve göç hareketlerinin yoğun olduğu ülkelerde yaygındır. Bhabha’nın (2009) çalışmalarında gösterildiği gibi, göçmen anneler dil engeli, evrak maliyetleri, yasal statü kaygısı gibi nedenlerle çocuklarını kayıt altına alamamakta ve bu durum statüsüzlüğe yol açmaktadır. Statüsü olmayan çocuklar vatandaşlık, eğitim, sağlık ve sosyal koruma mekanizmalarına erişimde ciddi engellerle karşılaşır.

Vatansızlık, Madde 7’nin üzerinde en sık durduğu sorunlardan biridir. Vatandaşlığı olmayan çocuklar, devletin koruma mekanizmalarının dışında kalmakta ve yaşam boyu süren bir hak kaybı zinciriyle karşılaşmaktadır. Paleker ve arkadaşları (2023), statüsü olmayan çocukların eğitim olanaklarının sınırlı olduğunu, ilerleyen yaşamlarında iş bulma, sağlık hizmetlerine erişme ve toplumsal kabul görme açısından ciddi zorluklar yaşadığını belirtir. Fernandez ve çalışma arkadaşlarının (2025) bulguları ise vatandaşlığın toplumsal bütünleşme için belirleyici olduğunu göstermektedir. Bazı ülkelerde uygulanan cinsiyet temelli vatandaşlık yasaları, özellikle babanın tanımlanmadığı durumlarda çocukların vatansız kalmasına yol açmaktadır. Dake ve Fuseini (2018) ile Purwatiningsih ve çalışma arkadaşları (2025), kırsal bölgelerde evde gerçekleşen doğumlar ve kayıt merkezlerine erişim zorluğu nedeniyle doğum belgelerinin alınamamasının hâlâ yaygın olduğunu ortaya koymuştur. Bu durum, yasal engellerle birleştiğinde çocukların hak kayıplarını artırmaktadır.

İsim hakkı da Madde 7’nin önemli bir boyutudur. Çocuğa verilen isim, kültürel kimliğinin bir parçasıdır ve saygınlığını etkileyen bir unsurdur. Bazı ülkelerde isimlendirme uygulamalarının ayrımcı olduğu, belirli etnik gruplara ait isimlerin reddedildiği veya çocukların kimlik belgelerinde aşağılayıcı ifadelerin bulunduğu bilinmektedir. Rahbari (2022), isimlendirme süreçlerinde ataerkil normların ve dışlayıcı pratiklerin hâlâ etkili olduğunu ve bunun çocukların kimlik gelişimi üzerinde uzun vadeli sonuçlar doğurabileceğini ifade eder.

Madde 7 aynı zamanda çocuğun mümkün olan en geniş ölçüde ebeveynlerini bilme ve onların bakımından yararlanma hakkını da içerir. Ancak bu hakkın sınırları, çocuğun yüksek yararı çerçevesinde değerlendirilmelidir. Üreme teknolojilerindeki ilerlemeler, evlat edinme süreçleri, taşıyıcı annelik gibi konular; çocuğun ebeveynini bilme hakkını daha karmaşık hale getirmiştir. Bununla birlikte çocukların en azından biyolojik geçmişlerine ilişkin tıbbi bilgilere erişimi, sağlık hakkının ayrılmaz bir parçası olarak görülmelidir (Dhiman & Harbers, 2023).

Madde 7, devletlere doğum kaydını ücretsiz, erişilebilir ve ayrımcı olmayan biçimde düzenleme yükümlülüğü getirir. Kırsal bölgelerde mobil kayıt birimleri oluşturulması, sağlık kuruluşlarıyla iş birliği yapılması ve kayıt için ebeveynlerden evlilik belgesi gibi engelleyici belgelerin talep edilmemesi bu yükümlülüklerin bir parçasıdır. Ayrıca doğum belgesi olmayan çocukların diğer haklardan yararlanmasını engelleyen uygulamalar kaldırılmalı, kayıt eksikliği hiçbir çocuğun eğitim veya sağlık hizmetlerinden dışlanmasına yol açmamalıdır.

Sonuç olarak, isim, kimlik ve vatandaşlık hakkı bir çocuğun hayata adım atarken sahip olduğu en temel güvencelerden biridir. Bu hak, bir çocuğun görünür olmasını, korunmasını ve toplumun eşit bir üyesi olarak kabul edilmesini sağlar. Madde 7, bir çocuğun yalnızca doğmasını değil, tanınmasını ve yaşamın her alanında yer bulabilmesini güvence altına alır. Her çocuk, doğduğu andan itibaren bir kimliğe sahip olmayı ve bu kimlikle toplumda yer edinmeyi hak eder.

Kaynakça

Bhabha, J. (2009). Arendt’s children: Do today’s migrant children have a right to have rights? Human Rights Quarterly, 31(2), 410–451. https://doi.org/10.1353/hrq.0.0072

Dake, F. A., & Fuseini, K. (2018). Registered or unregistered? Levels and differentials in registration and certification of births in Ghana. BMC international health and human rights, 18(1), 25. https://doi.org/10.1186/s12914-018-0163-5

Dhiman, A., & Harbers, I. (2023). Legal identity at the margins: the impact of violent conflict on birth registration in India, Citizenship Studies, 27:7, 779-798. https://doi.org/10.1080/13621025.2024.2321714

Doek, J. E. (2006). The CRC and the Right to Acquire and to Preserve a Nationality. Refugee Survey Quarterly, 25(3), 26-32. https://doi.org/10.1093/rsq/hdi0143

Fernandez, B., McGee, T., Albarazi, Z., Brennan, D., & Block, K. (2025). At risk of statelessness: Children born in Lebanon to migrant domestic workers. International Migration Review, 59(1), 502-528. https://doi.org/10.1177/01979183231186794

Paleker, M., Boggs, D., Jackson, D., Day, L.-T., & Lawn, J. E. (2023). Closing the birth registration gap for Every newborn facility birth: literature review and qualitative research, Global Health Action, 16:1, 2286073. https://doi.org/10.1080/16549716.2023.2286073

Purwatiningsih, Y., Faisal, D. R., Masitoh, S., Lestyoningrum, S. D., Warouw, T. S., Sulistiyowati, N., ... & Afifah, T. (2025). Determinants of Unregistered Births Among Children Under Five in Indonesia. Journal of Population and Social Studies [JPSS], 33, 669-683. http://doi.org/10.25133/JPSSv332025.036

Rahbari, L. (2022). Marriage, parentage and child registration in Iran: legal status of children of unmarried parents. Social Sciences, 11(3), 120. https://doi.org/10.3390/socsci11030120

Ronen, Y. I. (2004). Redefining the child’s right to identity. International Journal of Law, Policy and the Family, 18(2), 147-177. https://doi.org/10.1093/lawfam/18.2.147

Dr. Öğr. Üyesi Sezen ÇİÇEK APAYDIN

13.11.2025