Çocuk Haklarının 8. Maddesi: Kimlik

Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin 8. maddesi, her çocuğun kimliğini koruma hakkını güvence altına alır. Kimlik; çocuğun adı, aile bağları, vatandaşlığı, kültürü, dili, dini, kişisel geçmişi ve bireysel özellikleri de dâhil olmak üzere çok boyutlu bir bütündür. Bu madde, devletlere yalnızca kimliğe yönelik hukuka aykırı müdahaleleri engelleme yükümlülüğü getirmez; aynı zamanda bir çocuğun kimliğinin herhangi bir unsurundan yasa dışı şekilde yoksun bırakılması hâlinde bu kimliği gecikmeksizin yeniden tesis etme sorumluluğunu da yükler. Kimlik hakkının kapsamı, Sözleşme’nin diğer maddeleriyle birlikte değerlendirildiğinde, çocukların kültürel kimlikleri, toplumsal aidiyetleri, dilsel ve dini kimlikleri ve kişisel özellikleri dâhil olmak üzere çok daha geniş bir alanı kapsar.

Madde 8’in ortaya çıkışında Latin Amerika’daki askeri diktatörlük dönemlerinde yaşanan ağır ihlaller belirleyici olmuştur. Arjantin ve Uruguay’da 1970–80’li yıllarda siyasi tutukluların bebeklerinin zorla ailelerinden alınması, kimliklerinin değiştirilmesi ve kayıtların yok edilmesi, binlerce çocuğun biyolojik kökenlerinden habersiz büyümesine yol açmıştır. Bu tarihsel deneyim, kimliğin korunmasının yalnızca hukuki bir mesele değil, aynı zamanda çocuğun varoluşunun temel bir unsuru olduğunu göstermiştir. Besson (2007), bu dönemde kimliğinden koparılan çocukların yetişkinlikte ciddi psikososyal travmalar yaşadığını belirtir.

Günümüzde de kimliğin kaybı farklı biçimlerde devam etmektedir. Savaş ve doğal afetler nedeniyle ailelerinden kopan çocuklar, göç süreçlerinde belgelerini kaybeden ya da hiç kaydı olmayan çocuklar, kurum bakımında kimlik bilgileri eksik tutulan veya manipüle edilen çocuklar, hâlâ kimliklerini yitirme riskiyle karşı karşıyadır. Drăghici ve arkadaşları (2013), özellikle kurum bakımındaki çocukların dosyalarında eksik kayıt, yanlış bilgi veya kaybolmuş belgeler gibi sorunların yaygın olduğunu ve bunun çocukların hem hukuki konumunu hem de aidiyet duygusunu zayıflattığını vurgular.

Kimlik hakkı aynı zamanda kültürel kökenin ve toplumsal aidiyetin korunmasını da içerir. Magnusson (2019), kültürel kimliğin çocukların psikolojik bütünlüğü ve özsaygısı için merkezi bir unsur olduğunu belirtir. Buna rağmen dünya genelinde bazı azınlık gruplarına yönelik asimilasyon politikaları hâlâ sürmektedir. Yerli halklara, Roman topluluklarına veya göçmen gruplara ait çocukların kendi kültürlerini, dillerini ve geleneklerini yaşama hakkının engellenmesi; kimliğin sistematik olarak zayıflatılması anlamına gelir. Adewumi ve Olatunbosun (2015), kültürel kimliğin çocuğun aile yapısıyla ve toplumsal ilişkileriyle birlikte şekillendiğini ve devlet politikalarının bu yapıları dışlayan biçimde düzenlenmesi durumunda kimlik gelişiminin olumsuz etkilendiğini ifade eder.

Madde 8 kapsamında devletlerin temel sorumluluğu, çocukların kimlik bilgilerinin doğru, güvenli ve eksiksiz biçimde tutulmasını sağlamak ve kimliğe yönelik her türlü yasa dışı müdahaleyi önlemektir. Panelius (2025), kimliğin yeniden tesisine ilişkin sürecin yalnızca belgeleri tamamlamak veya aileyi bulmakla sınırlı olmadığını; çocuğun psikolojik bütünlüğünü güçlendiren, onu bilgilendiren ve güvenli bir ortamda destekleyen bir yaklaşım gerektirdiğini vurgular. Devletlerin kayıt sistemlerini güçlendirmesi, çocukların kendi kimlik bilgilerine erişebilmesini sağlaması ve kimliğe ilişkin kayıtların manipülasyonunu önlemesi bu hakkın etkin bir biçimde korunması için zorunludur.

Kimlik hakkı, çocuğun kim olduğu, nereye ait olduğu ve nasıl bir geçmişten geldiği sorularına verilen yanıtların bütünüdür. Bir çocuğun kimliğinin silinmesi, değiştirilmesi veya reddedilmesi; yalnızca hukuki bir ihlal değil, aynı zamanda çocuğun kişisel bütünlüğüne yönelik derin bir müdahaledir. Bu nedenle Madde 8, çocukların kendi kökleriyle, aileleriyle, kültürleriyle ve bireysel özellikleriyle var olmasını güvence altına alan temel bir insan hakkı niteliği taşır. Her çocuk, kendi kimliğini koruma ve bu kimlikle yaşamda yer bulma hakkına sahiptir.

Kaynakça

Adewumi, A., & Olatunbosun, A. (2015). Child’s rights without cultural identity: A mirage?. The Justice Journal a Journal of Contemporary Legal, 7, 116-137. https://ssrn.com/abstract=3758793

Besson, S. (2007). Enforcing the child's right to know her origins: Contrasting approaches under the convention on the rights of the child and the European convention on human rights. International Journal of Law, Policy and the Family, 21(2), 137-159. https://doi.org/10.1093/lawfam/ebm003

Draghici, A., Didea, I., & Duminica, R. (2013). The right of children to know their parents-a constitutive element of the child's identity. Acta U. Danubius Jur., 9, 115.

Magnusson, E. (2019). Children’s rights and the non-identity problem. Canadian Journal of Philosophy, 49(5), 580-605. https://doi.org/10.1080/00455091.2018.1463798

Panelius, K. (2025). Children’s Right to Identity in International Armed Conflicts: The Case of Ukrainian Children Being Forcibly Transferred by Russia. https://www.doria.fi/handle/10024/192669

Dr. Öğr. Üyesi Sezen ÇİÇEK APAYDIN

14.11.2025